نشانه بز در دفینه یابی

شواهد باستان شناختی نشان می‌دهد که بز کوهی، جدّ اعلای بز اهلی کنونی، نخست در جنوب غربی آسیا اهلی شد.

نخستین نشانه‌های اهلی‌سازی بز در ایران یافت شده که مربوط به حدود ده هزار سال پیش از میلاد است. در تمامی نواحی که از دامداری امرار معاش می‌کنند به دلیل گسترهٔ محصولاتش و آسانی نگهداری بسیار مورد توجه است. بزها چیزهایی را می‌خورند که گوسفند نمی‌تواند بخورد، حتی در اراضی تعریف نشدهٔ حومهٔ شهرها، و نقش غیرقابل انکاری در مسیر سازی دارند.

بدین ترتیب برای فقرا در ایران و افغانستان و بسیاری دیگر از مناطق خشک مانند آفریقا، بز نقشِ هم گاو و هم گوسفند را ایفا می‌کند.

اهمیت بز پیش از اسلام :

در ایران پیش از اسلام، بز در میان چهارپایان اهلی مقام ویژه‌ای داشت. بنابر اساطیر مزدیسنی (مبتنی بر اوستا) درباره چگونگی و مراحل آفرینش عالَم سفلی، نخستین جانوران سودمندی که اهورامزدا بلافاصله پس از گاو آفرید بز و میش بود و سپس، در موقع آفرینش انواع هر جانور، نخست پنج گونه «بُز» آفرید.

اما گویاترین سند اهمیت بز در ایران پیش از اسلام، منظومه پهلوی درختِ آسوریگ است، که احتمالاً پس از اسلام در ایران سروده شده، ولی نشان دهنده دید سنتی ایرانیان مزداپرست درباره این جانور است. موضوع آن، مناظره و مفاخره درخت خرما (شاید به عنوان نماد اقوام سامی) و بز (نماد تمدّن آریایی) است.

اهمیت نماد بز در گنج یابی :

طبق تحقیقات به دست امده نود درصد از آثار و نشانه های گنج و سنگ نگاره های کشف شده در سراسر جغرافیای ایران مربوط به بز کوهی میباشد. نقش بز کوهی نماد ایران باستان با مضمون ابخواهی، زایندگی، فراوانی نعمت و محافظت است. تعبیری از یک فرشته که در مواقع سختی از ان کمک خواسته میشد.

نقش بز کوهی برای ایرانیان باستان نوعی مانیفست بوده که رویکردی مقدس داشته است. اولین پویانمایی یا همان انیمیشن جهان بر ظرف سفالین کشف شده از تصویر بزکوهی، مربوط به شهر سوخته در اسناد سیستان و بلوچستان میباشد که قدمت ان به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد.

جایگاه بز در دوران باستانی :

پرسش اما این است که علت اینکه بز کوهی تا این میزان در هنر و آثار انسان های تاریخ کهن نقش داشته چیست، در پاسخ به این پرسش باید بگوییم : “به اعتقاد کارشناسان نقش بزکوهی نماد ایران باستان، با مضمون آبخواهی، زایندگی، فراوانی نعمت و محافظت است. تعبیری از یک فرشته که در مواقع سختی ها از آن کمک خواسته می‌شد و ریشه این باور به یکی از اسطوره های ایران باستان برمی‌گردد.”

بر اساس داستانی اساطیری مربوط به ایران، نخستین انسان روی زمین کیومرث بود که در شاهنامه فردوسی از آن بعنوان نخستین پادشاه نام برده شده است.

کیومرث حدود چهل سال برزمین زندگی کرد و سپس با اهریمن زشتی ها در افتاد و به دست اهریمن کشته شد. دو قطره خون کیومرث بر زمین می‌چکد و از آن یک بوته ریواس دو شاخه می‌روید. این دو شاخه ریواس برهم می‌پیچند و از یک شاخه ی آن پسر زیبای جوانی به اسم مشی (ماری) و از شاخه دیگر آن دختر زیبای جوانی به اسم مشیانه (ماریانه) متولد می‌شود و چون آنها غذا خوردن را نمی‌دانستند،خداوند فرشته ای را قالب یک بزکوهی سفید رنگ می‌فرستد تا مشی و مشیانه را شیر بدهد.

این بزکوهی تا آنها غذا خوردن را یاد بگیرند به آنها شیر می‌دهد، آنها بعد از گذشت سالیان بزرگ می‌شوند و روز سیزده فروردین با هم ازدواج می‌کنند.

تفاسیر نماد بز در دفینه یابی :

از این منظر به باور مردم ایران باستان، بزکوهی مظهر فرشته ای است که خداوند برای بقا و ادامه ی حیات نسل بشر فرستاده است. نقش بزکوهی برای ایرانیان باستان نوعی مانیفست بوده که رویکردی مقدس داشته است و این قداست بر نقش هایی قابل مشاهده است که هنرمندان شاخ های بزکوهی را به شکل لوزی کشیده اند و لوزی در خط ایلام کهن و میانه هیو یعنی تقدیس است.

از همین رو هرجا که گذر آب باشد نقش های فراوان بزکوهی را می‌بینیم و مضمون آن آبخواهی است و بیان ارزش و اهمیت بی بدیل عنصر آب در نزد مردمان ایران باستان.

استنلی کوهن باستان شناس فرانسوی نیز در مقاله ای با عنوان نقش بزکوهی برسفالینه های ایران باستان، آن را نماد آبخواهی دانسته است.

نیاکان ما هر جا که نیاز به یاری داشته‌اند، این نقوش را با رنگ و یا کوبش سنگ به وجود می‌آوردند و از آن کمک می‌گرفتند و یا موقع زایمان زنان پلاک بز کوهی را به گردن زن آویزان می‌کرده‌اند که خداوند به آن‌ها پسری سالم عطا کند.

در پایان این طور نتیجه گیری می شود که نماد بز با این که در ایران بسیار یافت می شود اما به خودی خود نماد گنج و دفینه نیست و اگر در اطراف آن آثار و نشانه‌های دیگری یافت شود می توان چنین برداشتی را داشت که نشانه ای از دفینه و زیرخاکی است.